Hij heeft een onbetwiste plaats in de Canon van Nederland: Willibrord (658-739). Onlangs is weer een boek over de man die bekend is geworden als ‘verbreider van het christendom’ verschenen. Auteur: dr. Dirk Otten. Hij studeerde Duitse taal- en letterkunde, met als bijvakken Germaanse godsdienstgeschiedenis en Oudsaksisch. Hij was jarenlang leraar. In 2004 is hij begonnen met onderzoek naar de kersteningsgeschiedenis van de Saksen en de Friezen. Hij publiceerde twee boekjes over de missionaris Lebuïnus en twee over de bekering van de Saksen en de Friezen, alsmede biografieën over Willehad, die vooral in Drenthe werkzaam was, en over de Friese missionaris Ludger.
Ik schreef dat er ‘weer’ een boek over Willibrord verschenen is. Het is het zoveelste. Dat roept de vraag op waarin de nieuwe uitgave zich van de andere onderscheidt. Welnu: Otten probeert ‘de ware Willibrord’ op het spoor te komen. In dit verband een opmerking over de ondertitel van zijn boek: ‘Dichtung und Wahrheit in de vroege schriftelijke bronnen’. Het woordpaar ‘Dichtung und Wahrheit’ is ontleend aan het autobiografische werk Aus meinem Leben van Goethe. Het kan in het Nederlands weergegeven worden met ‘feit en fictie’. Veel van wat over Willibrord geschreven is, blijkt onder de categorie ‘fictie’ te vallen. Het gaat dan om legendarische dan wel hagiografische verzinsels die in de loop der tijden aan de feitelijke biografie van de missionaris zijn toegevoegd.
Over ‘weer’ een boek over Willibrord gesproken: al in de achtste eeuw hebben drie beroemde landgenoten over hem geschreven. Om te beginnen was dat Beda Venerabilis, de eerbiedwaardige Beda. Acht jaar vóór het overlijden van Willibrord rondde hij zijn ‘Kerkgeschiedenis van het Engelse volk’ af. In twee hoofdstukken daarvan gaf hij door wat hem over de missionaris bekend was. Vervolgens: Alcuïnus, de geleerde leider van de Kathedraalschool in York. Hij schreef een heiligenleven over Willibrord, trouwens ook nog een versie in dichtvorm. Ten slotte: Bonifatius, die als aartsbisschop van Mainz een van de meest invloedrijke mannen binnen de kerk van Rome was. In 753 schreef hij een brief aan de paus met daarin informatie over wat Willibrord met zijn missie-arbeid onder de Friezen had bereikt. Overigens: Willibrord heeft ook het een en ander over zichzelf geschreven. Je zou zeggen: alles met elkaar moet dat een betrouwbaar beeld geven. Dat is evenwel niet het geval, aldus Otten. Veel getuigenissen beantwoorden niet aan de historische werkelijkheid.Het gangbare beeld van Willibrord blijkt niet te kloppen. Men kan volgens Ottten niet stellen dat Willibrord de door de Friezen bewoonde landstreek, die toen trouwens veel groter was dan het huidige Fryslân, tot het christendom bekeerd heeft. Allerlei kunstwerken laten de predikende missionaris wel zien met eerbiedig luisterende Friezen, die hun oude Germaanse natuurreligie wensten op te geven voor het christendom, maar dat heeft een hoog gehalte van ‘te mooi om waar te zijn’. Willibrord was een missionaris in oorlogstijd. Het heeft de Franken veel moeite gekost om de Friezen op te knieën te krijgen. Het geeft te denken dat Bonifatius zijn arbeid onder die bevolking in 716 heeft moeten staken. De Friezen bleken geen boodschap te hebben aan zijn evangelieprediking. Nog iets: Willibrord is nooit bisschop of aartsbisschop van Utrecht geweest. Traiectum was in zijn tijd een bescheiden missiepost. Willibrord is ook nooit in de meest noordelijke Friese gebieden geweest en hij is al helemaal niet naar de Scandinavische missiegebieden gevaren. Willibrord heeft inderdaad een onbetwiste plaats in de Canon van Nederland gekregen. Er is geen reden om hem die plek te ontzeggen. Wel is op basis van de historische reconstructie van Otten duidelijk dat het gangbare beeld van de missionaris bijgesteld moet worden. Maar misschien kun je wel zeggen dat alle legendarische dan wel hagiografische verzinsels die aan zijn feitelijke biografie zijn toegevoegd zijn betekenis juist onderstrepen. Otten heeft weer een boeiend boek aan zijn reeks over de kersteningsgeschiedenis onder de Saksen en de Friezen toegevoegd. De uitgave is verluchtigd met fraaie foto’s van de gebrandschilderde ramen van de Willibrorduskapel te Vianden in Luxemburg.